ΦΩΤΕΙΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Φωτεινή Φραγκούλη είναι συγγραφέας παιδικών βιβλίων και εκπαιδευτικός – εργάζεται ως δασκάλα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Τα βιβλία της χαρακτηρίζονται από την αγάπη για την παράδοση, για την ελληνική Ιστορία, για τη θάλασσα και ιδιαίτερα για το όμορφο νησί της, τη Λέσβο.

Πώς αρχίζει η συγγραφή μιας νέας ιστορίας;

Η συγγραφή μιας ιστορίας αρχίζει ανέλπιστα και μαγικά, σα μέσα στον νου και στη ζωή μου να πραγματοποιείται ο στίχος «μέσα στα πράγματα γλιστρά ένα ψάρι και από φόβο μην το δουν γυμνό, του ρίχνω το μανδύα μου από λέξεις».

Ποια είναι η πηγή έμπνευσης για να γράψετε ένα βιβλίο;

Ο κάθε δημιουργός υπάρχει σε μια προσωπική μυθολογία, σε μια ιδιόλεκτο, αυτεξούσια αλλά όχι και περίκλειστη. Αρκετές φορές βιώνεται η «έμπνευση» σα να είσαι μπάμπουσκα. Εσύ και κάποιος άλλος μέσα σου. Γι' αυτό πολύ συχνά διατηρείται μια έκπληξη ακόμα και στον ίδιο τον δημιουργό, όταν το ενδιαφέρον ή η συγκίνηση εστιάσει σε κάτι που θα γίνει η αρχή μιας ιστορίας.

Πόσο χρόνο κάνετε για να γράψετε μια ιστορία;

Εξαρτάται πάντα από την ιστορία. Πόσο χρόνο θα σου ζητήσει. Πού θα σε πάει. Δηλαδή δεν υπάρχει σταθερός χρόνος – και ευτυχώς. Υπάρχουν ιστορίες που ολοκληρώθηκαν εύκολα, άλλες που με βασάνισαν περισσότερο και κάποιες που ακόμα με βασανίζουν. Η πιο μεγάλη έγνοιά μου είναι το «χτένισμα» της ιστορίας.

Πιστεύω ότι παιδιά που δεν συναντήθηκαν με τα παραμύθια, θα τα βρει απροετοίμαστα η ζωή. Η κωδικοποίηση των συναισθημάτων μπορεί να περάσει εύκολα μέσα σε ένα βιβλίο για παιδιά, γιατί είναι ένα παιχνίδι.

Ποια είναι η σημασία της καλής εικονογράφησης μιας ιστορίας;

Το κάθε βιβλίο οφείλει να είναι μια αισθητική πρόταση. Η εικονογράφηση, λοιπόν, είναι ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη λογοτεχνία για παιδιά. Προϋποθέτει έναν γόνιμο, ουσιαστικό διάλογο ανάμεσα στον συγγραφέα και στον ζωγράφο. Μπορεί να βοηθήσει την κυριολεξία του λόγου να γίνει μεταφορά και τη μεταφορά, κυριολεξία. Δηλαδή να βάλει πραγματικά το παιδί στον δρόμο της τέχνης. Μέσα από έναν τέτοιο διάλογο δεν ωφελούνται μόνο τα παιδιά, αλλά και ο συγγραφέας και ο ζωγράφος, γιατί και οι δύο εξελίσσονται κάθε φορά που μια τέτοια συνεργασία είναι εύφορη. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό για τις έως τώρα συνεργασίες μου.

Στο βιβλίο σας Το μισό πιθάρι γράφετε για τη Λέσβο. Ποια είναι η σημασία του γενέθλιου τόπου για τον συγγραφέα;

Όπως είναι το γάλα για το μικρό παιδί είναι και η σχέση του καθενός με τον τόπο του, σχέση δηλαδή μητρική, που όχι μόνο δεν πρέπει να τον καθηλώσει, αλλά να γίνει το πλοίο που θα τον ταξιδέψει στη ζωή και στον κόσμο όλο. «Να αγαπάς και να θυμάσαι», λέει ο παππούς της ιστορίας. Αυτή η φράση είναι και η ραχοκοκαλιά της. Στο Μισό πιθάρι δεν μιλώ για τη Λέσβο, μιλώ μέσα από τη Λέσβο, για να θίξω θέματα που δεν περιορίζονται στην τοπική γεωγραφία. Αν ο γενέθλιος τόπος είναι το «μισό πιθάρι», το άλλο μισό είναι ο κόσμος όλος.

Η θάλασσα, το απέραντο γαλάζιο του ορίζοντα και η ευλογία της πατρίδας μας, που είναι διάσπαρτη από κοχύλια. Ποια κόκκινη κλωστή σάς ένωσε με το μισό πιθάρι και τους αγγέλους των κοχυλιών;

Αν το πιθάρι και το κοχύλι έχουν μια ομοιότητα ως προς τον εγκλεισμό, μέσα από αυτόν επιζητώ τη θέαση του ορίζοντα, την ίσαλο γραμμή του κόσμου μου.

Στη λύπη και στη χαρά χρησιμοποιούμε λέξεις που κρύβουν τα μυστικά μας. Η κωδικοποίηση των συναισθημάτων είναι ένα παιχνίδι που μπορεί να περάσει εύκολα από τις σελίδες ενός παιδικού βιβλίου;

Τα παιδιά γοητεύονται από τη γλώσσα, παθιάζονται με τις λέξεις, γιατί μέσα στη γλώσσα και διά της γλώσσας τηρούνται βασικοί κανόνες του παιχνιδιού. Το τελικό αποτέλεσμα του λόγου είναι απροσδιόριστο, είναι μια πράξη αυτοσχεδιασμού. Τα παιδιά, όταν ανακαλύψουν τι δεν μπορεί να ειπωθεί, ψεύδονται. Η λογοτεχνία είναι αλήθειες ντυμένες το ψέμα. Όπως και αν δηλώνεται το διαφορετικό, υπό όρους είναι αναγνωρίσιμο. Το μυαλό ταξιδεύει διά μέσου των μύθων, δεσμεύεται, ριψοκινδυνεύει, αναγεννιέται. Τα πάντα είναι δυνατά. Γι' αυτό η τέχνη θεραπεύει. Πιστεύω ότι παιδιά που δεν συναντήθηκαν με τα παραμύθια, θα τα βρει απροετοίμαστα η ζωή. Η κωδικοποίηση των συναισθημάτων μπορεί να περάσει εύκολα μέσα σε ένα βιβλίο για παιδιά, γιατί είναι ένα παιχνίδι. Το παιγνιώδες είναι μέσα στον τρόπο των παιδιών και στον δικό μου τρόπο.

Ποια είναι σήμερα η κατάσταση στην παιδική λογοτεχνία; Υπάρχουν νέοι συγγραφείς; Τι γίνεται με την έκδοση νέων εικονογραφημένων βιβλίων;

Πάντα υπάρχουν νέοι συγγραφείς. και θα υπάρχουν. Όσο για την έκδοση εικονογραφημένων βιβλίων για παιδιά, είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση –δυστυχώς– την έχει επηρεάσει. Η κρίση θα έπρεπε να γίνει αφορμή, ό,τι αφορά το βιβλίο –και κυρίως το βιβλίο για παιδιά– να μη δέχεται εκπτώσεις. Να επενδύσουμε στην παιδεία και στον πολιτισμό παντοιοτρόπως. Αυτό που είναι το αυτονόητο να γίνει το πρωταρχικό μέλημα της Πολιτείας και όχι ανέφικτο αίτημα.

Είστε ικανοποιημένη με την πορεία σας στη συγγραφή παιδικών βιβλίων;

Αισθάνομαι συγκινημένη από την επικοινωνία με τους μικρούς αναγνώστες, γιατί εκπληρώνεται ο λόγος της γραφής, που είναι η συνάντηση. Επίσης, η ύπαρξη όχι μόνο μικρών, αλλά και ενήλικων αναγνωστών, επιβεβαιώνει τη θέση μου ότι η λογοτεχνία είναι ενιαία και ότι ένα βιβλίο, αν ένας ενήλικας δεν το διαβάζει με ενδιαφέρον και ευχαρίστηση, είναι αμφίβολο το πόσο κατάλληλο είναι για παιδιά.

Ποια είναι τα συναισθήματα των μαθητών σας όταν μαθαίνουν ότι είστε συγγραφέας;

Το σπουδαίο με τα παιδιά είναι ότι όσο εύκολα μυθοποιούν, το ίδιο εύκολα και απομυθοποιούν. Για τους μαθητές μου είμαι η δασκάλα τους, που πιστεύω ότι με αμοιβαία επίδραση ζούμε το δικό μας παραμύθι.

Διαβάζουν οι νέοι βιβλία;

Η τηλεόραση αγνοεί το βιβλίο. Τα παιδιά όμως δεν αγνοούν την τηλεόραση. Ούτε οι οικογένειες. Τα βιβλία εκτοπίζονται από τα σπίτια με την αφέλεια ότι η αρωγή τους αντικαθίσταται από το διαδίκτυο. Για τους γονείς το βιβλίο είναι ένα «πρέπει» για τα παιδιά τους και μια απουσία μέσα στη δική τους ζωή. Το σχολείο κάνει τη φιλαναγνωσία μάθημα και τη λογοτεχνία εξεταστική περίοδο. Οι σχολικές βιβλιοθήκες έκλεισαν ή υπολειτουργούν. Από την εμπειρία μου, όμως, μπορώ να πω ότι στην ηλικία του Δημοτικού Σχολείου τα παιδιά διαβάζουν περισσότερο.

Ετοιμάζετε κάποιο καινούργιο βιβλίο;

Είναι υπό έκδοση Η ελιά στο πέλαγος από τις Εκδόσεις Πατάκη με εικονογράφηση της Εύης Τσακνιά.

Μπορείτε να μας προτείνετε κάποια ενδιαφέροντα βιβλία;

Δεν μ' αρέσει να προτείνω βιβλία, γιατί το αναγνωστικό ενδιαφέρον ποικίλλει. Θα αναφέρω όμως κάποια βιβλία που διάβασα και ευχαριστήθηκα πολύ: Τα πορφυρά πανιά του Αλεξάντερ Γκριν (Εκδόσεις Κίχλη), Η σιωπή των βιβλίων του Τζορτζ Στάινερ (Εκδόσεις Ολκός), Διάλογος για το δέντρο του Πολ Βαλερί (Εκδόσεις Άγρα), Γράμματα σ' έναν φίλο Γερμανό του Αλμπέρ Καμί (Εκδόσεις Πατάκη), Το αλάτι της ζωής της Φρανσουάζ Εριτιέ (Εκδόσεις Κέλευθος).

Στράτος Δουκάκης

* Αναδημοσίευση από το Διάστιχο (http://diastixo.gr/)

«Ερωτικά έμμετρα»

Μας εκπλήσσει και πάλι –τώρα με Ερωτική Ποίηση– ο φίλος και συμπατριώτης μας Θεόδωρος Μεσσηνέζης. Άρτι εκδοθέν το νέο βιβλίο του, πιο συγκεκριμένα μια ποιητική συλλογή με τίτλο: «Ερωτικά έμμετρα» και με ένδειξη τον ύμνο του έρωτα από την Αντιγόνη του Σοφοκλή: Έρως ανίκατε μάχαν, μια φράση, ωδή στον έρωτα και αιώνια πηγή έμπνευσης.

Θα μπορούσα κάλλιστα να το χαρακτηρίσω σαν ένα μπουκέτο με στίχους-άνθη, από προσωπικές εκμυστηρεύσεις και σκιρτήματα, εν μέσω μιας ολόκληρης ζωής. Κι όλα αυτά αφιερωμένα στη γυναίκα του «συνοδοιπόρου μου στη ζωή», όπως την αναφέρει. 

Έχοντας πλέον γευτεί όσα όλα η ζωή του έχει προσφέρει, ο ποιητής θυμάται, διαλέγεται και αφηγείται βιώματα από την εφηβεία μέχρι και τώρα σε μια ηλικία που για πολλούς ίσως να θεωρείται παραίτηση. Εκείνος ξεπέρασε τις όποιες ηθικές αναστολές και αποφάσισε να μιλήσει με ανοικτά χαρτιά, για τι άλλο παρά για Αγάπη και Έρωτα.

Κι αν περνάνε τα χρόνια, τα μαλλιά κι αν ασπρίζουν

σκεπασμένα με χιόνια, οι καρδιές δεν λυγίζουν.

Μένουνε νέες κι ανθίζουν σαν τ’ Απρίλη λουλούδια,

Σαν πουλιά φτερουγίζουν όπως λεν στα τραγούδια.

Ποίηση λιτή που μιλά με απλότητα και ειλικρίνεια για γεγονότα όπου, ακριβώς ο έρωτας και η αγάπη καιροφυλακτούσαν παντού, σε παράθυρα, σε σκαλιά, σε αυλές, σε εκδρομές, και σε πόσα άλλα όπου ήταν φανερή η παρουσία αυτών των δυο στοιχείων τα οποία τους πρόσφεραν γαλήνη ψυχής και σώματος.

Έβγα βρε στο παραθύρι δυο λογάκια να μου πεις

κι αν η Μάνα σ’ έχει φύγει, βγες στη πόρτα της αυλής

Δεν θα ήθελα, βεβαίως, να παραλείψω πως επίσης διακρίνω, σε κάποια ποιήματα, στοιχεία που συνδέονται με την εντοπιότητα και την καταγωγή. Αλλά πως θα μπορούσε να ήταν κι αλλιώς αφού στα περισσότερα ο έρωτας και η αγάπη διαδραματίζονται στο γενέθλιο τόπο τη Λέσβο.

Ω, ναι Νησί μου, κάθε στιγμή μου που ’χω περάσει σε σε κοντά,

Μες την καρδιά μου σαν χελιδόνι έχει κουρνιάσει παντοτινά.

Αγαπητέ μου Θόδωρε, θέλω να σε ευχαριστήσω που είχες την καλοσύνη να μου στείλεις το νέο σου πόνημα με την ωραία αφιέρωση αλλά και για την έκπληξη να έχεις στολίσει το εξώφυλλο (και να το αναφέρεις) με μια σύνθεση δική μου.

Να ‘σαι καλά!

Να χαμηλώσει το φως… Έχουμε ανάγκη τη σιωπή…

Έτυχε, ένα βράδυ, σε μια πνευματική σύναξη ν’ ακούσω κάποιους στίχους ενός άγνωστου για μένα ποιητή που μέσα μου άφησαν μια γλυκιά γεύση. Ζήτησα μετά από το φίλο Παναγιώτη Πελεκάνο να μου αποκαλύψει το όνομα του ποιητή: «Παναγιώτης Ψαριανός» μου είπε, «συμπατριώτης μου από τη Γέρα της Λέσβου». Η έκπληξή μου ήταν όταν σε λίγες μέρες ο Παναγιώτης, είχε την καλοσύνη να μου χαρίσει δυο ποιητικές συλλογές του κ. Ψαριανού.

Το περασμένο καλοκαίρι, πάλι έτυχε, φτάνοντας σε μια παραθαλάσσια ταβερνούλα στην Παναγιούδα της Λέσβου με τον φίλο ποιητή Δημήτρη Νικορέτζο, να συναντήσουμε με την παρέα του τον άγνωστο ποιητή κ. Ψαριανό. Μετά τις συστάσεις, του αφηγήθηκα το περιστατικό με τους στίχους του.

Συναντηθήκαμε κι άλλες δυο φευγαλέες στιγμές κι έμαθα ότι πρόκειται για έναν καταξιωμένο οικονομολόγο. Πως τώρα συμβαδίζουν οικονομικά και ποίηση, άντε να το καταλάβεις, παρότι έχω και άλλο παράδειγμα φυσικού και ποιητή.. Τέλος πάντων… Πολλά παράξενα έχω να μάθω ακόμη.

Προ ημερών ο κ. Ψαριανός με τίμησε χαρίζοντάς μου τη νέα του συλλογή «Να χαμηλώσει το φως» από τις εκδόσεις ARTplus, 2013. Το εξώφυλλο κοσμεί πίνακας του μεγάλου ζωγράφου Δημοσθένη Κοκκινίδη και τον πρόλογο γράφει ο Δημήτρης Νικορέτζος. 

Γράφει ο Δ. Νικορέτζος στον πρόλογό του: «Ο Παναγιώτης Ψαριανός, έχει την ψυχολογία ενός πολίτη που θέλει –και πιστεύει πως το μπορεί– να αναδιαμορφώσει τον κόσμο και δεν τον αφήνουν οι άνθρωποι…». Τι το παράξενο… η ίδια ψυχολογία κατέχει κι εμένα από τότε, να θέλω και να μην μπορώ ν’ αλλάξω τον κόσμο…

Ο Παναγιώτης (τώρα πλέον ας μου επιτραπεί να τον αποκαλώ έτσι) δείχνει να «σπάει» συχνά τα επαγγελματικά του καθήκοντα και να τραβάει, όπου βρει (μου έκανε εντύπωση αυτό), αδρές γραμμές και πινελιές στίχων…

Ξεφυλλίζοντας λοιπόν την τελευταία συλλογή του διακρίνω την πλούσια λυρικότητα, την ευαισθησία, την απλότητα και την αρμονία που αποπνέουν τα «άτιτλα και σύντομα» ποιήματά του. Καλοδουλεμένα όπως είναι μεταδίδουν στον αναγνώστη τον τρυφερό λυρισμό του με το συνταίριασμα ψυχής και λόγου.

Σταχυολογώ  εδώ μερικά ποιήματά του για να πάρετε μια γεύση κι εσείς.

Έρημες πόλεις, 
αιώνιοι έρωτες, 
αρχαίες κραυγές.

Έχουμε ανάγκη τη σιωπή.

Να αισθανθούμε την ψυχή 
του κόσμου, που αλλάζει,

ν’ ακούσουμε του σύμπαντος 
τη θεία μουσική

κι έκθαμβοι να κοιτάξουμε 
το φως μας που τελειώνει.

Αύριο,
μέσα στων πάντων τη ροή,
θα έχουμε χαθεί.

Ό,τι επέλεξα 
και έπραξα 
αυτό ήμουν.

Το πιο όμορφο ταξίδι 
είναι μέσα στα μάτια σου.

Κι αυτά τα χέρια, 
χαϊδεύοντας τον άνεμο, 
πλάθουνε κόσμους.

Παναγιώτη σ’ ευχαριστώ!

Α ν ε μ ώ ν ε ς

Κάτω, χαρούλες, κι όλο φως οι μυγδαλιές

τρελό χορό μέσα στους δρόμους αρχινίσαν

κι εδώ στους λόφους ανεμώνες αγκαλιές

μια πρώιμη άνοιξη, χιλιόχρωμη, σκορπίσαν... 

Μια πρώιμη άνοιξη!... Πώς φεύγουν οι καιροί!...

'Ηταν και τότε όπως και σήμερα ο λόφος

κι εσύ, παιδούλα, σαν αγάπη τρυφερή,

μάζευες λούλουδα στο δειλινό χρυσόφως.

Σ' αναθυμούμαι όπως ερχόσουν ντροπαλά

με το μικρό μπουκέτο σου γλυκιά και μόνη

κι εστάθης δίπλα μου και μου 'δωσες δειλά

μιαν ανεμώνη.

 Τάκης Χατζηαναγνώστου

Φεβρ. 1952

(Πρώτο βραβείο πανελλήνιου διαγωνισμού 
για την άνοιξη, της Περιηγητικής Λέσχης)

ΑΝΟΙΞΙΑΤΙΚΟ

Ίδιο απαράλλαχτα μουντό και σήμερα, το θυμικό μου. Ούτε στιγμή ν’ αφουγκραστώ μ’ αφήνει κάποια δειλά σκιρτήματα των τελευταίων πρωινών, ο Ιαβέρης της ψυχής μου! Τα μάτια στρέφω προς τα έξω λίγο να ξεδώσουν, αυτά τουλάχιστο. Αρκετά γαληνεμένη σήμερα η θάλασσα. Πιο φωτεινά παλλόμενο το ατλάζι της, άνετα με ταξιδεύει ως την απέναντι ακτή.

Ζωηρότερα τα χρώματα και κείνης, μέσα απ’ τη διάφανη ατμόσφαιρα. Της ελιάς τ’ ασημοπράσινο, το καφετί στις αναδεντριές. Διάσπαρτα με γελαζούμενες πράσινες παρενθέσεις, τα πεδινά της. Ζαφείρι από πάνω τους κι ο ουρανός.

Άξαφνα, σαν κάτι να υποψιάστηκε ο νους. Η άνοιξη μήπως; αναρωτήθηκα. Όχι, αφού δεν τέλειωσε ακόμα ο χειμώνας. Η μήπως ναι, αφού έχουμε τέλη Φλεβάρη με μαλακωσιές; Μα τι τα ρωτάς ανόητε, αφού έλαβες ήδη και μέσα σου τα ζωηφόρα της μηνύματα; Κείνα τα επίμονα τα πρωινά, π’ αρνιόσουν να προσέξεις. Και που φουντώνουν τώρα καταλυτικά στα κατάβαθα της ψυχής σου;

Δεν απόρησα! Έτσι και πέρσι, πρόπερσι και χρόνια πριν, απροσδόκητα την ένιωσα την άνοιξη την ξελογιάστρα να ‘ρχεται.

                                                                                               Πάνος Αναγνώστου

                                                                                                      «Ψηφίδες»